Het bevorderen van inclusie en veiligheid is een complexe bestuurlijke uitdaging die niet alleen bij de burgemeester ligt, maar een gezamenlijke verantwoordelijkheid is van het hele college van burgemeester en wethouders (B&W). In een tijd waarin maatschappelijke spanningen, polarisatie en ondermijning steeds vaker lokaal voelbaar zijn, speelt het gemeentebestuur een sleutelrol in het creëren van een inclusieve en veilige samenleving.

Lex Mellink heeft meer dan 20 jaar ervaring als politiechef en directeur van de Politieacademie, waar hij zich inzette voor onderwijsvernieuwing en organisatieontwikkeling. Als zelfstandig adviseur ondersteunt hij overheden en organisaties bij sociale veiligheidsvraagstukken. Hij initieerde programma’s zoals het Handelingskader Burgemeesters en het Burgemeester Undercoverprogramma. In het onderwijs bevordert hij samenwerkingen tussen praktijk en veiligheidsonderwijs. Daarnaast is hij bestuurlijk actief, onder andere in de Raad voor de Journalistiek en bij het Veiligheidshuis Groningen

“Burgemeesters hebben een dubbele rol: ze zijn zowel de gezichten van het bestuur als de verantwoordelijken voor veiligheid. Maar inclusie en veiligheid zijn niet alleen hun taak. Het is een verantwoordelijkheid van het hele college van B&W. Wethouders en ambtenaren moeten actief bijdragen aan beleid dat zowel preventief als reactief werkt.”

Bestuurlijke integriteit en discretionaire bevoegdheid

Binnen het gemeentelijk beleid zijn er vaak spanningen tussen wat juridisch juist is en wat maatschappelijk rechtvaardig voelt. Dit vraagt om bestuurlijke integriteit en een goed begrip van discretionaire bevoegdheid—de mogelijkheid voor ambtenaren en bestuurders om in uitzonderlijke gevallen af te wijken van standaardprocedures wanneer dit in het belang van rechtvaardigheid is.

“Een professional denkt vaak dat alles wat er in de wet staat precies zo moet worden uitgevoerd. Maar soms loop je tegen situaties aan waarin strikt vasthouden aan de regels leidt tot onrechtvaardigheid. Kijk naar de toeslagenaffaire: door rigide regelgeving werd niet gekeken naar de menselijke maat. De oplossing ligt in het verantwoord omgaan met discretionaire bevoegdheid, en dat vraagt om leiderschap en reflectie binnen het college van B&W.”

Voor burgemeesters, wethouders en ambtenaren betekent dit dat zij niet alleen op juridische kaders moeten varen, maar ook open moeten staan voor maatschappelijke signalen en morele afwegingen.

Inclusie en veiligheid als bestuurlijke prioriteit

Inclusie en veiligheid zijn direct met elkaar verbonden. Gemeenten die zich inzetten voor een inclusieve samenleving, waarin iedere inwoner zich gehoord en vertegenwoordigd voelt, dragen bij aan sociale stabiliteit en het voorkomen van polarisatie.

Mellink ziet hierin een belangrijke rol voor het gemeentebestuur:

“Alles wat met inclusie te maken heeft, heeft een directe link met veiligheid. Gemeenten moeten niet alleen reageren op incidenten, maar een langetermijnstrategie ontwikkelen waarin inclusie als fundament wordt gezien voor een stabiele en veilige samenleving.”

Een effectief inclusie- en veiligheidsbeleid binnen gemeenten kent verschillende pijlers:

• Bewustwording en kennisdeling – Gemeentebesturen moeten investeren in trainingen en intervisie om beter te begrijpen welke sociale dynamieken invloed hebben op uitsluiting en onveiligheid.
• Samenwerking met diverse gemeenschappen – Veiligheidsbeleid werkt alleen als het wordt gedragen door de samenleving. Dit vraagt om actieve samenwerking met bewoners, maatschappelijke organisaties en ervaringsdeskundigen.
• Preventie en vroegsignalering – Door vroeg in te grijpen bij sociale spanningen en achterstanden, kunnen problemen worden voorkomen voordat ze escaleren.

De rol van het college van B&W bij ondermijning en georganiseerde criminaliteit

Een van de grootste uitdagingen waar veel gemeenten mee te maken hebben, is ondermijning: het proces waarbij criminele organisaties de legale structuren van de samenleving binnendringen. Dit raakt niet alleen de politie en justitie, maar ook gemeentelijke afdelingen zoals vergunningverlening, toezicht en handhaving.

“Ondermijning gaat over bestuurlijke samenhang: hoe zorg je ervoor dat verschillende overheidsdiensten, zoals gemeenten, politie en belastingdienst, samenwerken om te signaleren waar de onderwereld en de bovenwereld met elkaar verweven raken?”

Binnen het college van B&W ligt een belangrijke verantwoordelijkheid om ondermijning niet alleen als veiligheidsvraagstuk te zien, maar ook als maatschappelijk probleem. Gemeentelijke afdelingen zoals financiën en vergunningverlening kunnen waardevolle signalen afgeven over ongebruikelijke geldstromen of verdachte aanvragen.

Mellink benadrukt dat een effectieve aanpak van ondermijning intern soms ongemakkelijk kan zijn:

“Gemeenten moeten zich ervan bewust zijn dat dit intern ook spanning kan opleveren. Niet elke afdeling werkt automatisch goed samen of heeft de juiste prioriteiten. Dit maakt ondermijning een van de meest ingewikkelde bestuurlijke vraagstukken.”

Een bestuurlijke cultuur van reflectie en actie

Een inclusieve en veilige gemeente vraagt om een college van B&W dat niet alleen beleid uitstippelt, maar ook bereid is om kritisch naar zichzelf te kijken. Dit betekent dat er ruimte moet zijn voor reflectie, intervisie en een continue dialoog tussen bestuur, ambtenaren en inwoners.

“Bestuurders en ambtenaren moeten niet alleen beslissingen nemen, maar ook de discussie durven aangaan: zijn we met de juiste dingen bezig? Zijn onze keuzes echt in het belang van onze inwoners? Die reflectie is essentieel om het vertrouwen in het bestuur te behouden.”

Van beleid naar impact: de volgende stappen voor gemeenten

Om inclusief vakmanschap binnen gemeenten te versterken, moeten bestuurders en ambtenaren niet alleen bewustwording creëren, maar ook concrete stappen zetten. Dit kan door:

• Het opzetten van gemeentelijke intervisiegroepen over inclusie en veiligheid.
• Het verbeteren van de samenwerking tussen afdelingen zoals sociale zaken, handhaving en vergunningverlening.
• Het organiseren van trainingen over bestuurlijke integriteit en discretionaire bevoegdheid.
• Het actief betrekken van burgers bij het vormgeven van inclusief beleid.

Met deze aanpak kunnen gemeenten een stevige basis leggen voor een bestuur dat niet alleen reactief optreedt bij incidenten, maar proactief werkt aan een inclusieve en veilige samenleving.

Inclusief vakmanschap als leidraad voor bestuur en beleid

Gemeenten staan voor grote uitdagingen als het gaat om inclusie en veiligheid. Door als college van B&W inclusief vakmanschap als leidraad te nemen, kunnen bestuurders en ambtenaren hun rol effectiever invullen en bijdragen aan een samenleving waarin iedereen zich gehoord en beschermd voelt.

Mellink vat het belang van deze aanpak samen:

“Een effectief bestuur is een bestuur dat reflecteert, luistert en handelt. Door inclusief vakmanschap te omarmen, zorgen we ervoor dat gemeenten niet alleen regels uitvoeren, maar ook echt recht doen aan hun inwoners.”

Met een doordachte strategie en een samenhangend beleid kan het college van B&W bijdragen aan een gemeente waarin veiligheid en inclusie geen losse thema’s zijn, maar fundamentele waarden die in de hele organisatie worden verankerd.